“Έτσι όπως [η ίδια] είναι” - η γυναικεία αυτοπροσωπογραφία

Η δύναμη της λήψης φωτογραφιών είναι στα χέρια μας. Κυριολεκτικά. Υπάρχουν περίπου 8 δισεκατομμύρια άνθρωποι ¹ στον κόσμο και 6,8 δισεκατομμύρια χρήστες κινητών τηλεφώνων ², ο καθένας έχει τη δυνατότητα να τραβήξει μια φωτογραφία του εαυτού του και του περίγυρού του ανά πάσα στιγμή.

Είναι δύσκολο να γνωρίζεις πραγματικά πόσες φωτογραφίες συλλαμβάνονται κάθε μέρα, ωστόσο μια μελέτη εκτιμά πως είναι περίπου 2,3 δισεκατομμύρια, με το 4% αυτών (δηλαδή τα 92 εκατομμύρια) να είναι σέλφι³. Αυτό σημαίνει πως πάνω από 1.000 σέλφι συλλαμβάνονται στο λεπτό.

H “σέλφι” ήταν η λέξη της χρονιάς το 2013, απέκτησε την δική της “χρονιά” στο Twitter το 2014 και μάλιστα έχει και δική της εθνική μέρα - 21 Ιουνίου - αφιερωμένη σε αυτή στις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο. Συνεπώς, οι σέλφι είναι σπουδαία υπόθεση.

Οι γυναίκες τραβούν πολύ περισσότερες σελφι από ότι οι άντρες - κάπου μεταξύ 1,5 με 8,6 φορές περισσότερες ανάλογα με την μελέτη που θα εξετάσετε⁴.

Γιατί όμως αυτό;

Στην πρώτη ενότητα αυτής της έκθεσης, παρατηρήσαμε με ποιον τρόπο οι γυναίκες ζωγράφοι εκμεταλλεύτηκαν την αυτοπροσωπογραφία για να ανακαλύψουν και να εκφράσουν την εικόνα του εαυτού τους και να προσφέρουν μια εναλλακτική επιλογή στην ανδρική οπτική που ήταν σύνηθες στην τέχνη εκείνης της εποχής. Ωστόσο, όπως επισημαίνει το ποίημα της Christina Rossetti - αρκετούς αιώνες αργότερα, η ανδρική οπτική ήταν ακόμη ισχυρή. Θα μπορούσε, λοιπόν, η εφεύρεση της φωτογραφίας να εκπληρώσει επιτέλους την επιθυμία της Christina Rossetti να δεί μια γυναίκα “όπως [η ίδια] είναι”;

Πρώιμες φωτογραφικές αυτοπροσωπογραφίες

Λίγο καιρό αφότου οι γυναίκες ξεκίνησαν να τραβούν φωτογραφίες, άρχισαν να τις χρησιμοποιούν για να βγάζουν φωτογραφίες του εαυτού τους.

Το 1856, η Ιταλίδα Virginia Oldoini - γνωστή και ως Η Κόμισσα του Καστιλιόνε (The Countess of Castiglione) - άρχισε να διευθύνει τη σύνθεση φωτογραφιών αυτοπροσωπογραφίας. Θεωρήθηκε ως η πιο όμορφη γυναίκα της εποχής της και επικρατούσε η άποψη πως ήταν “γοητευμένη από την ίδια της την ομορφιά”.

Αλλά δεν ήταν απλά παθητικά όμορφη. Η Κόμισσα του Καστιλιόνε έγινε καλλιτεχνική επικεφαλής του εαυτού της, χρησιμοποιώντας τη φωτογραφία για να επιχειρήσει να αναπαράγει σημαντικές στιγμές της ζωής της, επιλέγοντας κοστούμια, σκηνικά και γωνίες λήψης. Επεξεργάστηκε ακόμη το έργο της, προσθέτοντας χρώμα στις φωτογραφίες για να τις αναδείξει, δημιουργώντας όμορφα κομμάτια πολυμέσων.⁵ Έγραφε λεπτομερείς οδηγίες στο πίσω μέρος των φωτογραφιών για να δείξει τι είδους ρετουσάρισμα θα έπρεπε να γίνει στην επόμενη εκδοχή.

Για παράδειγμα, η παρακάτω φωτογραφία ήταν μελέτη για μια μεγαλύτερη ζωγραφική έκδοση. Οι σημειώσεις της Κόμισσας υποδεικνύουν πως ήθελε το πορτρέτο να απεικονίσει “Τα ερείπια μιας αίθουσας χορού όπου έχει ξεσπάσει φωτιά. Ένας πολυέλαιος στο έδαφος, και όλοι σε φυγή. Γυαλιστερό λευκό σατέν φόρεμα, μαύρα και κόκκινα σταφύλια με σκούρα πράσινα και κόκκινα φύλλα.”

Αντανακλώντας την καλλιτέχνιδα

Ας ρίξουμε τώρα μια ματιά σε μερικές από τις φωτογράφους που, σε αντίθεση με την Κόμισσα του Καστιλιόνε, μόνο περιστασιακά έστρεφαν την κάμερα πάνω τους, βγάζοντας τα προς το ζην με το να φωτογραφίζουν άλλους ανθρώπους.

Η Josefina Rydholm (1827-1880) διηύθυνε ένα φωτογραφικό στούντιο στην Ουντεβάλα (Uddevalla) της Σουηδίας, το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Το στούντιό της δημιουργούσε πορτρέτα ντόπιων ανθρώπων όπως και τοπία της πόλης. Σε αυτή την αυτοπροσωπογραφία, η ίδια φαίνεται με την κάμερά της, ενώ παρουσιάζεται σε μια αρκετά χαλαρή και ανεπίσημη πόζα. Ο ένας αγκώνας ακουμπάει στην κάμερα, ενώ το άλλο χέρι φαίνεται να περιεργάζεται ένα κουμπί ή κολιέ.

Η Πολωνή καλλιτέχνιδα Olga Boznańska (1865-1940) ήταν μια επιτυχημένη ζωγράφος πορτρέτων της κοινωνίας. Η ίδια διακρίθηκε για την εξέχουσα ικανότητά της να δημιουργεί ψυχολογικές απεικονίσεις των μοντέλων της σε πορτρέτα ζωγραφικής. Το ζωηρό και εκφραστικό στυλ της Boznańska γίνεται επίσης αντιληπτό στις πολλές αυτοπροσωπογραφίες που δημιούργησε κατά τη διάρκεια της ζωής της.

Οι φωτογραφίες της Boznańska αποπνέουν μια αυτοπεποίθηση και μια αίσθηση καλλιτεχνικής περσόνας. Το παρακάτω εντυπωσιακό πορτρέτο του 1893 της Boznańska, απεικονίζει την 28χρονη καλλιτέχνιδα να ποζάρει σε ένα πολύ στυλιζαρισμένο σκηνικό, κρατώντας μια ομπρέλα ιαπωνικού στυλ, καθώς είναι πλαισιωμένη από ένα κυανόλευκο βάζο. Τα μαλλιά της είναι πιασμένα και το βλέμμα της είναι απομακρυσμένο από τον φωτογραφικό φακό.

Όταν φωτογραφήθηκε αρκετά χρόνια αργότερα στο στούντιό της στο Μόναχο, η Boznańska παρουσιάζεται στημένη ανάμεσα στους πίνακές της, καθισμένη κοντά στο έδαφος, φορώντας σκούρα ρούχα,και κοιτάζοντας απευθείας εμάς, τους θεατές και θεάτριες, με μια αποφασιστική, ειλικρινή έκφραση. Μοιάζει να λέει, “Είμαι εδώ, [είμαι] μια καλλιτέχνιδα, και αυτός είναι ο κόσμος μου”.

Αυτοπροσωπογραφίες σήμερα

Αντί η αυτοπροσωπογραφία να αποτελεί έναν τρόπο προβολής ενός αυθεντικού γυναικείου εαυτού (ό,τι κι αν σημαίνει αυτό), αρκετές καλλιτέχνιδες και φωτογράφοι την χρησιμοποιούν για να πειραματιστούν και να διαχειριστούν την προβολή αυτού του εαυτού. Την χρησιμοποιούν για να θέσουν ερωτήσεις, να εξερευνήσουν, να ανακαλύψουν τι δεν είναι, όπως και τι είναι εαυτός.

Στο έργο της, η Γιαπωνέζα καλλιτέχνης Kimiko Yoshida εξετάζει την ιδέα πως δεν υπάρχει αυτοπροσωπογραφία, Η ίδια αναφέρει ότι:

“Καθεμία από τις φωτογραφίες [μου] είναι στην πραγματικότητα μια τελετή εξαφάνισης. Δεν είναι μια έμφαση στην ταυτότητα, αλλά το αντίθετο — μια διαγραφή της ταυτότητας”.⁶

Στο έργο της, The Neolithic Bride (Η Νεολιθική Νύφη), διακρίνουμε τη Yoshida να απεικονίζει τον εαυτό της πριν από 9.000 χρόνια - μια μάσκα με μια σκιερή φιγούρα πίσω της, ένα ανοιχτό μάτι κοιτάζει όχι προς τα εμάς αλλά κάπου μακριά. Υπάρχουν επίπεδα ταυτότητας εδώ - ένα φωτεινό και συμπαγές αλλά αρχαίο, ένα ζωντανό αλλά σκοτεινό και σκιερό, που δημιουργεί ένα ανατριχιαστικό σύνολο.

Ωστόσο, είτε τις βλέπει κανείς ως επίδειξη αυθεντικότητας ή φαντασίας, εορτασμού ή ναρκισσισμού, ελέγχου ή χειραγώγησης, δημιουργίας ή καταστροφής, οι αυτοπροσωπογραφίες προσφέρουν μια ευκαιρία ενδυνάμωσης για τις γυναίκες μέσω της ανάληψης του ελέγχου αυτής της ταυτότητας, όσο φευγαλέα κι αν είναι.

Και η σελφι - μια εικόνα που παράγεται συνήθως πιο γρήγορα και καταναλώνεται πιο γρήγορα από την αυτοπροσωπογραφία ενός καλλιτέχνη - παρέχει την δυνατότητα σε όλους εμάς να παίξουμε με αυτή, και να μοιραστούμε μεταξύ μας τις διάφορες εκδοχές της ταυτότητάς μας.

Στην επόμενη φωτογραφία, παρατηρούμε μία τυπική σελφι - έχουμε δει αρκετές σαν κι αυτές να κατακλύζουν τη ροή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Αυτή είναι η Annamia Olvmy, μπροστά από τον γαλάζιο ουρανό και την φλογερή ηλιοφάνεια. Μπορεί να έχουμε δει αρκετές σέλφι με τον καιρό, αλλά η καθεμία από αυτές εκφράζει τη δική της ιστορία, και για την Annamia, αυτή η φωτογραφία σηματοδοτεί μια ιδιαίτερη στιγμή:

“ Έξω στη μέση του πουθενά, σε ένα επαγγελματικό ταξίδι. Εξελίσσομαι. Μια νέα ιδέα την οποία συνάντησα και αγάπησα - εσωτερική και εξωτερική ειλικρίνεια. Και έχω βρει έναν βράχο κοντά στο δάσος που μου αρέσει να κάθομαι. Μου λείπει το παιδί μου και γι’αυτό πονάει το κορμί μου. Μια εβδομάδα είναι πολύς χρόνος. Υ.Γ. Γνωρίζω ότι υπάρχουν αλπακά που ζουν εδώ γύρω, πρέπει να προσπαθήσω να φτάσω εκεί. Μονάχα να πω τουλάχιστον ένα γεια”.

Ποιά εκδοχή του εαυτού σας θα εκφράζατε σε μια αυτοπροσωπογραφία; Θα δοκιμάζατε να δείξετε μια αυθεντική πλευρά του εαυτού σας - εσείς όπως είστε τώρα; Θα θέλατε να εκφράσετε κάτι που συχνά κρύβετε; Θα το χρησιμοποιούσατε σαν ευκαιρία να μοιραστείτε μια ιδέα ή ένα σχόλιο προς την κοινωνία; Θα θέλατε να κάνετε τους άλλους να γελάσουν, να χαμογελάσουν, ή να κλάψουν;

Θα χαιρόμασταν να δούμε τις σελφι σας εμπνευσμένες από αυτή την έκθεση. Ακολουθήστε μας στα social media και μοιραστείτε τες μαζί μας με το hashtag #WomensHistory.

¹ https://www.worldometers.info/world-population/
² https://www.oberlo.co.uk/statistics/how-many-people-have-smartphones
³ https://photutorial.com/selfie-statistics
⁴ https://photutorial.com/selfie-statistics and https://theconversation.com/i-studied-5-000-phone-images-objects-were-more-popular-than-people-but-women-took-way-more-selfies-150080
⁵ https://www.metmuseum.org/toah/hd/coca/hd_coca.htm and see also https://www.dailyartmagazine.com/virginia-oldoini-star-photography/
⁶ https://time.com/3789386/ceremonies-of-disappearance-kimiko-yoshidas-critique-of-identity/