Έκθεση
Το 2008, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποφασίζει να αξιοποιήσει την απήχηση του βραβείου, συγκροτώντας ένα δίκτυο με σκοπό να ενισχυθεί η υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η συγκρότηση της κοινότητας συμπίπτει με την εικοστή επέτειο από την πρώτη απονομή του βραβείου. Το δίκτυο δημιουργείται προκειμένου να αναγνωριστεί ο ιδιαίτερος ρόλος των βραβευθέντων με το Βραβείο Ζαχάρωφ ως πρεσβευτών της ελευθερίας της σκέψης. Από κοινού με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, οι βραβευθέντες μπορούν να συντονίσουν τις προσπάθειές τους μέσω κοινών δράσεων υπέρ των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ανά τον κόσμο. Η κοινότητα επιτρέπει στους βραβευθέντες να αντιδρούν από κοινού και σε πραγματικό χρόνο στα γεγονότα που συμβαίνουν στον κόσμο. Εν μέσω πανδημίας του κορονοϊού, 14 βραβευθέντες με το Βραβείο Ζαχάρωφ και 62 ευρωβουλευτές υπέγραψαν πρόσφατα ανοικτή επιστολή με την οποία ζητούν την άμεση απελευθέρωση όλων των κρατουμένων λόγω πεποιθήσεων και των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων όλων των κατόχων του βραβείου.
Το Δίκτυο Βραβείου Ζαχάρωφ αναδεικνύει τον ιδιαίτερο ρόλο των βραβευθέντων ως πρεσβευτών της ελευθερίας της σκέψης και ενισχύει τη συνεργασία σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Επιτρέπει την ανάληψη κοινής δράσης μεταξύ των βραβευθέντων και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, φέρνοντας σε επαφή τους βραβευθέντες, τους ευρωβουλευτές και τους εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών, και παρέχοντας έναν δίαυλο άμεσης επικοινωνίας που επιτρέπει στους βραβευθέντες και στο Κοινοβούλιο να εγκύπτουν σε ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τα μέλη του δικτύου συμμετέχουν τακτικά στις Διασκέψεις Ζαχάρωφ σε όλη την Ευρώπη, για να εφιστούν την προσοχή σε ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και να προωθούν τον δημόσιο διάλογο στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Το δίκτυο διοργανώνει τακτικά διασκέψεις, φέρνοντας κοντά τις υποδειγματικές αυτές φωνές. Η πιο πρόσφατη διάσκεψη πραγματοποιήθηκε το 2018, στην τριακοστή επέτειο του βραβείου. Πέραν της προώθησης του διαλόγου σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα στον κόσμο, οι διασκέψεις δίνουν επίσης τη δυνατότητα να γίνεται απολογισμός των επιτευγμάτων του δικτύου και να εντοπίζονται οι μελλοντικές προκλήσεις.
Η κοινότητα δίνει τη δυνατότητα στους βραβευθέντες να διαδίδουν τα μηνύματά τους και με άλλες, πιο δημιουργικές μορφές. Πρόσφατα πραγματοποιήθηκε χάρη σε κοινή πρωτοβουλία του δικτύου μια οπτικοακουστική παράσταση με τίτλο «White torture underground poetry». Την παράσταση ανέβασε ο Lorent Saleh, μέλος της δημοκρατικής αντιπολίτευσης στη Βενεζουέλα και ένας από τους βραβευθέντες με το Βραβείο Ζαχάρωφ 2017. Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στο υπόγειο πάρκινγκ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στις Βρυξέλλες τον Φεβρουάριο του 2020. Το κοινό βούτηξε στο καταπιεστικό περιβάλλον ενός σύγχρονου κέντρου βασανιστηρίων και γνώρισε την πραγματικότητα όσον αφορά τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Το 2016 ξεκινά η χορήγηση υποτροφιών Ζαχάρωφ από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, προκειμένου η νέα γενιά υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων να έχει τα μέσα για να αναλάβει δράση υπέρ των δημοκρατικών αλλαγών στην εκάστοτε χώρα. Οι υποτροφίες απονέμονται σε έως και 14 υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τρίτες χώρες, έχοντας συμβάλει έως τώρα στην οικοδόμηση σχέσεων σε πάνω από 40 χώρες. Αποτελούν μια σημαντική πλατφόρμα για ακτιβιστές που προωθούν ουσιαστικές αλλαγές. Για παράδειγμα, υπότροφοι Ζαχάρωφ κατήγγειλαν πρόσφατα τις διώξεις κατά της μειονότητας των Μπαχάι στο Ιράν και ζήτησαν τη στήριξη της διεθνούς κοινότητας για να αντιμετωπιστεί η αδικία αυτή.
Οι υπότροφοι Ζαχάρωφ έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν ένα εντατικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα δύο εβδομάδων, για να προετοιμαστούν καλύτερα για το σημαντικό τους έργο. Περνούν την πρώτη εβδομάδα στις Βρυξέλλες και τη δεύτερη στις εγκαταστάσεις του Διεθνούς Πανεπιστημιακού Κέντρου για τα δικαιώματα του ανθρώπου, στη Βενετία. Οι συμμετέχοντες μπορούν να μάθουν περισσότερα για το διεθνές και το ευρωπαϊκό νομικό πλαίσιο που διέπει τα ανθρώπινα δικαιώματα, καθώς και για τις σχετικές πολιτικές και μηχανισμούς. Έχουν την ευκαιρία να συναντηθούν με ευρωβουλευτές, πανεπιστημιακούς και εκπροσώπους ΜΚΟ. Εξοικειώνονται επίσης με χρήσιμα εργαλεία επικοινωνίας με το κοινό, με μέσα αναζήτησης χρηματοδότησης, καθώς και με εργαλεία που επιτρέπουν στους υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων να κατανοούν καλύτερα τα προβλήματα ασφάλειας με τα οποία συχνά έρχονται αντιμέτωποι. Το πρόγραμμα διοργανώνεται κάθε χρόνο από το 2016 και συνεχίζεται εξ αποστάσεως κατά τη διάρκεια της κρίσης του κορονοϊού το 2020, επιτρέποντας στους υποτρόφους να διατηρούν ισχυρούς δεσμούς με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και με τις αντιπροσωπείες της ΕΕ στις χώρες τους.